Politikat e BE për Zhvillimin Rural në Shqipëri

Bashkimi Evropian po ndihmon Shqipërinë të modernizojë zonat rurale dhe të përgatitet për anëtarësim në BE. Përmes programeve si IPARD III dhe financimeve të tjera, janë ndarë mbi 112 milionë euro për bujqësinë dhe zhvillimin rural. Ky financim synon:

• Modernizimin e bujqësisë dhe përmirësimin e infrastrukturës.

• Mbështetjen e fermave të vogla dhe të mesme, duke promovuar praktikat moderne.

• Menaxhimin e qëndrueshëm të burimeve natyrore dhe reduktimin e ndikimeve klimatike.

• Përfshirjen e komuniteteve lokale dhe nxitjen e turizmit rural.

Në vitin 2022, bujqësia kontribuoi me rreth 16.8 % në Prodhimin e Brendshëm Bruto të Shqipërisë, sipas të dhënave të publikuara nga AIDA dhe Banka Botërore. Në varësi të metodologjisë së përdorur, disa burime e vlerësojnë këtë kontribut deri në 19.7 %, duke përfshirë edhe sektorët ndihmës, dhe punësoi 33.7% të popullsisë së punësuar. Megjithatë, sfida si madhësia e vogël e fermave (1.2 hektarë mesatarisht) dhe mungesa e infrastrukturës mbeten pengesa kryesore. BE-ja ofron gjithashtu mbështetje për dixhitalizimin, si programi DART, i cili synon të trajnojë fermerët dhe të rrisë efikasitetin e sektorit.

Rezultatet deri tani:

• Rritje e eksportit bujqësor në 540 milionë euro në vitin 2024.

• Krijimi i Parkut Kombëtar të Lumit të Egër Vjosa dhe zgjerimi i zonave të mbrojtura në 21.4% të territorit.

Pavarësisht sfidave, politikat e BE-së për zhvillimin rural ofrojnë mundësi të mëdha për transformimin e ekonomisë rurale të Shqipërisë.

Qëllimet dhe Parimet Kryesore të BE-së për Zhvillimin Rural në Shqipëri

Politikat e Bashkimit Evropian për zhvillimin rural në Shqipëri bazohen në tre shtylla kryesore: transformimin e zonave rurale, avancimin socio-ekonomik dhe integrimin evropian [8].

Një synim i rëndësishëm është modernizimi institucional i Ministrisë së Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural (MBZHR), në mënyrë që të përmbushen standardet e BE-së [8]. Këto politika adresojnë sfida si migrimi nga zonat rurale, madhësia e vogël e fermave dhe mungesa e infrastrukturës së zhvilluar [5]. Për shembull, fermat në Shqipëri kanë një madhësi mesatare prej vetëm 1,2 hektarësh, krahasuar me 14 hektarë në vendet e BE-së [5]. Ky dallim i madh tregon nevojën për politika të qarta që ndihmojnë në konsolidimin dhe modernizimin e sektorit bujqësor në Shqipëri.

Mbështetja e Praktikave Bujqësore dhe Rritjes Ekonomike

Programet e BE-së inkurajojnë fermat shqiptare të adoptojnë metoda moderne, si kontrollin biologjik të dëmtuesve, për të rritur prodhimin dhe efikasitetin [10]. Përveç kësaj, ofruesit e inputeve, eksportuesit dhe institucionet publike luajnë një rol të rëndësishëm në promovimin e këtyre praktikave dhe përhapjen e tyre [10].

Sipërfaqja bujqësore e shfrytëzuar në Shqipëri arrin në 1,18 milion hektarë, që përbën 40,5% të sipërfaqes totale të vendit [5]. Projekti për Zhvillim të Qëndrueshëm Rural (ZQR) punon ngushtë me bizneset dhe qeverinë për të rritur konkurrencën dhe të ardhurat në zonat rurale [10]. Ky projekt fokusohet në sektorë si prodhimi i perimeve, frutave dhe bulmetit, duke ofruar mbështetje të specializuar për të nxitur rritjen në këto fusha [10]. Përmes këtij qasimi, theksohet rëndësia e menaxhimit të kujdesshëm të burimeve natyrore.

Mbrojtja e Mjedisit dhe Përfshirja e Komuniteteve Lokale

Ruajtja e mjedisit është thelbësore për menaxhimin e burimeve natyrore dhe përballimin e ndryshimeve klimatike [11]. Shqipëria ka bërë hapa të mëdhenj drejt përshtatjes së politikave të saj mjedisore me ato të BE-së, duke përfshirë Direktivën për Zogjtë dhe Habitatet në legjislacionin kombëtar [7].

Në vitin 2022, zonat e mbrojtura në Shqipëri u zgjeruan për të mbuluar 21,4% të territorit, nga 17,5% [7]. Ky hap tregon përkushtimin ndaj ruajtjes së biodiversitetit dhe zhvillimit të qëndrueshëm.

"Interesat e ruajtjes së natyrës, mbrojtjes së biodiversitetit dhe zhvillimit të qëndrueshëm do të mbizotërojnë gjithmonë mbi investimet në turizëm" - Mirela Kumbaro Furxhi, Ministre e Turizmit dhe Mjedisit të Shqipërisë [7]

Në vitin 2023, Shqipëria krijoi Parkun Kombëtar të Lumit të Egër Vjosa, duke e bërë atë parkun e parë kombëtar të këtij lloji në botë [7]. Ky projekt përfshiu konsultime të gjera me komunitetet lokale. Ekoturizmi, si rafting dhe peshkimi, menaxhohet në mënyrë që të mbështesë jetesën lokale, duke ruajtur traditat dhe bujqësinë e zonës [7].

Shqipëria është gjithashtu një lider në përdorimin e burimeve të rinovueshme të energjisë, duke gjeneruar energji kryesisht nga burimet hidrike [7]. Për më tepër, vendi është një nga 36 shtetet që ka arritur të ulë vazhdimisht emetimet e gazrave serrë për më shumë se një dekadë [7].

Bashkëpunimi me Politikën e Përbashkët Bujqësore (PPB)

Një tjetër aspekt i rëndësishëm i politikave të BE-së është zhvillimi i balancuar territorial, i cili mbështetet nga Politika e Përbashkët Bujqësore (PPB) përmes Fondit Evropian Bujqësor për Zhvillimin Rural (FEZHB) [9]. Për periudhën 2021-2027, ky fond ka një buxhet prej 95,5 miliardë eurosh [9]. Financimi zbatohet përmes Programeve të Zhvillimit Rural (PZHB), të cilat bashkëfinancohen nga vendet anëtare dhe duhet të adresojnë të paktën katër nga gjashtë prioritetet e përcaktuara nga FEZHB [9].

"PPB-ja kontribuon në zhvillimin e qëndrueshëm të zonave rurale përmes nxitjes së konkurrueshmërisë së bujqësisë dhe pylltarisë, sigurimit të menaxhimit të qëndrueshëm të burimeve natyrore dhe arritjes së një zhvillimi territorial të ekuilibruar" - Komisioni Evropian [9]

Një pjesë e konsiderueshme e fondeve, të paktën 30%, shkon për masa që lidhen me mjedisin dhe ndryshimet klimatike [9]. Ndërkohë, të paktën 5% dedikohen për projekte të bazuara në qasjen LEADER, e cila inkurajon grupet lokale të veprimit të hartojnë strategji zhvillimi dhe të menaxhojnë buxhetet e tyre në mënyrë të pavarur [9].

Programet Kryesore të BE-së dhe Burimet e Financimit

Bashkimi Europian ofron mbështetje financiare për zhvillimin rural në Shqipëri, duke ndihmuar në përgatitjen për anëtarësim dhe përmirësimin e kushteve të jetesës në zonat rurale.

Instrumenti për Ndihmën Para-Anëtarësimit për Zhvillimin Rural (IPARD III)

IPARD III është një program i rëndësishëm i financuar nga BE-ja dhe buxheti shtetëror, i cili synon të mbështesë bujqësinë dhe zhvillimin rural në Shqipëri [12]. Ai ofron grante për fermerët që përmbushin kriteret dhe objektivat e përcaktuara [12]. Për periudhën 2021–2027, BE-ja ka alokuar 112 milionë euro për Shqipërinë, si pjesë e një buxheti total prej 990 milionë eurosh për të gjitha vendet përfituese [11].

Programi IPARD III fokusohet në rritjen e konkurrencës dhe qëndrueshmërisë së sektorit agro-ushqimor, menaxhimin e burimeve natyrore, përballjen me ndryshimet klimatike dhe zhvillimin e biznesit në zonat rurale [11].

Një shembull i suksesit të financimeve nga BE-ja është projekti i "Kronos Construction" në vitin 2024. Ky biznes, që merret me mbledhjen dhe magazinimin e produkteve bujqësore, u financua nga IPARD III përmes Agjencisë për Zhvillim Bujqësor dhe Rural (ARDA). Projekti përfshiu mbi 500 fermerë dhe respektoi standardet e BE-së [13].

"Ka mbi 170 milionë euro investime totale të injektuara në ekonominë e vendit përmes programit IPARD-II" – Eranda Selmanaj, Drejtor i Përgjithshëm i ARDA-s [13]

IPARD III ofron gjithashtu 9 masa të reja financimi, duke zgjeruar mundësitë për investime dhe zhvillimin e bizneseve rurale [13]. Fushat kryesore përfshijnë investimet në fermat bujqësore, përpunimin dhe marketingun e produkteve bujqësore dhe të peshkimit, si dhe diversifikimin e aktiviteteve bujqësore [12].

Programe të Tjera të BE-së për Zonat Rurale

Përveç IPARD-it, BE-ja ofron ndihmë përmes Instrumentit për Ndihmën Para-Anëtarësimit (IPA), duke mbështetur sektorin bujqësor dhe zhvillimin rural [14]. Kjo ndihmë synon të forcojë konkurrencën në sektorin agro-ushqimor dhe të përmirësojë cilësinë e jetesës në zonat rurale [14].

Një tjetër iniciativë është programi "Bujqësia Dixhitale dhe Transformimi Rural" (DART), i cili financohet nga Fondi i Objektivave të Zhvillimit të Qëndrueshëm (SDG). Ky program, me një buxhet prej 3.3 milionë dollarësh për periudhën 2024–2027, synon dixhitalizimin e sektorit bujqësor për të rritur transparencën, efikasitetin dhe përputhshmërinë, duke ulur njëkohësisht kostot [6]. DART-i drejtohet nga FAO në bashkëpunim me ILO dhe ITU, dhe punon ngushtë me Ministrinë e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural dhe Ministrinë e Financave dhe Ekonomisë [6].

"Përmes DART-it, ne synojmë të përdorim mjetet dixhitale si katalizatorë për të rritur transparencën, përmirësuar efikasitetin e prodhimit, mbështetur përputhshmërinë rregullatore dhe kursyer kostot në të gjithë sektorin bujqësor" – Anila Denaj, Ministre e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural të Republikës së Shqipërisë [6]

Ky program synon të përfitojë 7,500 gra përmes shërbimeve dixhitale, të zhvillojë aftësi për 290 gra dhe të trajnojë mbi 180 studentë dhe 120 fermerë të rinj [6]. Duke pasur parasysh se 41% e popullsisë shqiptare jeton në zonat rurale, ndikimi i këtij programi është i madh [6].

BE-ja gjithashtu mbështet bashkëpunimin ndërkufitar mes Shqipërisë dhe vendeve fqinje, si Mali i Zi, Maqedonia e Veriut dhe Kosova, për të adresuar sfida të përbashkëta në zhvillimin rural [14].

Si Bashkëpunojnë Programet e BE-së me Planet Kombëtare

Programet evropiane për zhvillimin rural, veçanërisht IPARD-i, janë krijuar për të harmonizuar objektivat e BE-së me prioritetet kombëtare të Shqipërisë në bujqësi, zhvillim rural dhe peshkim [6] [15] [16]. Ky bashkëpunim ndihmon në përdorimin efektiv të fondeve, duke siguruar që ato të përputhen me nevojat lokale. Shqipëria po zhvillon gjithashtu sisteme moderne dixhitale, si Portali Shqiptar i Fermerëve, për të përmirësuar shërbimet publike dhe për të lehtësuar aksesin në informacion [6] [15].

"The EU long ago recognised the importance of digitalisation, acknowledging that research, innovation and technologies can assist agriculture in addressing key challenges such as providing sufficient food while ensuring production sustainability. Digitalisation also enables the administration to provide fast and efficient support to the agricultural sector. New technologies of farming practices enhance productivity and competitiveness on the world markets, and enable producers to become more resilient in times of climate change. Digitalisation is an essential tool to save scarce labour resources and reduce the ecological footprint, in alignment with EU's Green Agenda for the Western Balkan." – Hubert Perr, Head of Cooperation at the EU Delegation to Albania [6] [15]

Kjo qasje pasqyron përpjekjet e Shqipërisë për të sinkronizuar strategjitë kombëtare me politikat e BE-së, duke ndihmuar zhvillimin rural dhe përgatitjen për anëtarësim.

Fushat Prioritare dhe Masat Specifike të Mbështetjes

Politikat e Bashkimit Evropian për zhvillimin rural në Shqipëri janë të përqendruara në katër aspekte kryesore: përmirësimin e konkurrencës në sektorin agro-ushqimor, menaxhimin e qëndrueshëm të burimeve natyrore, nxitjen e veprimeve për klimën dhe përmirësimin e atraktivitetit të zonave rurale [2]. Këto prioritete janë përcaktuar në bashkëpunim të ngushtë me palët kombëtare, duke pasur parasysh nevojat specifike të Shqipërisë për zhvillimin e bujqësisë dhe zonave rurale [16].

Strategjia për Bujqësinë, Zhvillimin Rural dhe Peshkimin 2021-2027 përcakton objektivat për zhvillimin e qëndrueshëm të sektorit agro-ushqimor në vend, duke theksuar përdorimin e përgjegjshëm të burimeve natyrore dhe reduktimin e ndikimeve klimatike [1]. Kjo qasje kombinon modernizimin me ruajtjen e mjedisit, duke krijuar një balancë të nevojshme për zhvillimin rural.

Mbështetje për Teknologji Moderne dhe Infrastrukturë Rurale

Modernizimi i bujqësisë shqiptare përmes teknologjive të reja dhe përmirësimit të infrastrukturës është një nga shtyllat kryesore të politikave të BE-së. Sektori bujqësor përfaqëson 19% të PBB-së dhe punëson rreth një të tretën e fuqisë punëtore, duke pasur një peshë të madhe në ekonominë e vendit dhe rajonit [16].

Një shembull konkret është projekti në Vorë dhe Shkodër, ku fermerët – përfshirë 8 gra nga 20 e trajnuara – përdorën makina të specializuara për krasitje. Për më tepër, një pus me energji diellore u instalua nga komuniteti, duke rritur efikasitetin dhe ulur ndotjen. Këto teknologji kanë ulur emetimet me 1,44 m³ në vit, duke harmonizuar përfitimet ekonomike me ato mjedisore.

Iniciativa "Investo në Tokën Tënde", pjesë e Paketës së Maleve, ka mbështetur 500 përfitues me përjashtime tatimore për një periudhë dhjetëvjeçare, duke nxitur investimet në zonat rurale [17].

"Si në turizëm, energji dhe infrastrukturë, edhe bujqësia duhet të përshtatet me risitë." – Belinda Balluku, Zëvendëskryeministre dhe Ministre e Infrastrukturës dhe Energjisë [19]

Nxitja e Turizmit Rural dhe Bizneseve Lokale

Modernizimi i bujqësisë jo vetëm që forcon sektorin, por gjithashtu hap rrugë për zhvillimin e turizmit rural dhe bizneset e vogla lokale. Turizmi rural dhe agro-turizmi konsiderohen si një mundësi e madhe për diversifikimin ekonomik të zonave rurale. Qeveria shqiptare është e angazhuar për të krijuar kushte të favorshme për këto aktivitete, duke synuar gjithashtu të tërheqë të rinjtë shqiptarë që jetojnë jashtë vendit.

Projekti DART, për shembull, ka ndihmuar në dixhitalizimin e zonave rurale, duke ofruar mundësi të reja për bizneset lokale dhe duke përmirësuar aksesin në teknologji [18].

Eksportet bujqësore shqiptare arritën në 540 milionë euro në vitin 2024, ndërsa objektivi është të arrijnë 1 miliard euro deri në vitin 2030 [19]. Ky progres ka qenë një shtysë e madhe për zhvillimin e bizneseve të vogla dhe të mesme në zonat rurale.

"Me anëtarësimin në BE, agroturizmi do të bëhet një ofertë luksoze, jo thjesht një vizitë për të ngrënë pulë të rritur në fermë." – Kryeministri Edi Rama [17]

"Bëhet fjalë për mbështetjen e komuniteteve rurale, përmbushjen e nevojave të tyre dhe përfshirjen e të gjithëve në ndryshimet dixhitale të Shqipërisë." – RC Fiona McCluney [18]

Iniciativa për Mbrojtjen e Mjedisit

Mbrojtja e mjedisit dhe zhvillimi i qëndrueshëm janë thelbësore për politikat e BE-së në zhvillimin rural të Shqipërisë. Këto politika harmonizohen me standardet evropiane, duke përfshirë legjislacionin kombëtar mbi Direktivën e Zogjve dhe Habitatet [7].

Shqipëria ka zgjeruar zonat e saj të mbrojtura, duke mbuluar 21,4% të territorit në vitin 2022, nga 17,5% që ishte më parë [7].

Një shembull i rëndësishëm është Projekti i Shërbimeve Mjedisore (2014-2021), që ka ndihmuar 229 komunitete rurale malore të menaxhojnë në mënyrë të qëndrueshme 12,320 hektarë pyje dhe kullota. Nga këto, 5,580 hektarë përfitojnë nga praktikat e përmirësuara të silvikulturës, 3,325 hektarë nga pikat e ujit për blegtori dhe 1,133 hektarë janë stabilizuar për të reduktuar erozionin përmes ndërtimit të digave kontrolluese [20]. Projekti pritet të ulë emetimet e karbonit me rreth 800,000 tonë gjatë një periudhe 20-vjeçare [20].

Agjencitë Qeveritare dhe Procesi i Zbatimit

Politikat e Bashkimit Evropian (BE) realizohen përmes një sistemi institucional që menaxhon dhe mbikëqyr fondet. Ky proces kërkon bashkëpunim të ngushtë ndërmjet institucioneve dhe partnerëve ndërkombëtarë për të siguruar përdorim të duhur të burimeve financiare. Më poshtë, do të shohim rolin e institucioneve dhe mënyrat e monitorimit që garantojnë funksionimin e këtyre programeve.

Agjencitë Qeveritare që Menaxhojnë Programet

Ministria e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural dhe Agjencia e Zhvillimit Bujqësor dhe Rural (AZHBR) janë institucionet kryesore që drejtojnë planifikimin dhe zbatimin e programit IPARD II [21]. Në vitin 2018, BE-ja zyrtarisht miratoi implementimin e këtij programi për Shqipërinë, një moment që u shënua me një ceremoni zyrtare. Në këtë event, ambasadori i BE-së, Luigi Soreca, ia dorëzoi dokumentin zyrtar Kryeministrit Edi Rama, në prani të Ministrit të Bujqësisë, Niko Peleshi [21].

"Ky është një arritje e madhe dhe lajm i shkëlqyer për të ardhmen e prodhimit bujqësor në Shqipëri dhe dëshiroj të uroj autoritetet shqiptare për angazhimin e tyre. BE-ja është krenare që mbështet zhvillimin ekonomik të sektorit bujqësor të Shqipërisë. I nxis fuqimisht fermerët dhe agrobiznesin të jenë proaktivë, të kapin mundësitë e krijuara nga fondet IPARD II dhe të aplikojnë për mbështetje financiare." – Ambasadori Soreca [21]

Si Monitorohen dhe Kontrollohen Programet për Përputhshmëri

Për të siguruar që fondet e BE-së përdoren me përgjegjësi dhe efikasitet, janë vendosur mekanizma të fortë monitorimi dhe vlerësimi [22]. Ky sistem mbledh të dhëna mbi tregues specifikë për të ndjekur progresin, përmbushjen e objektivave dhe përdorimin e fondeve të alokuara.

Monitorimi i brendshëm përfshin analiza të dokumentacionit, pjesëmarrje në takime të komiteteve drejtues, vizita në terren dhe takime me përfituesit dhe autoritetet përkatëse. Nga ana tjetër, monitorimi i jashtëm (ROM) siguron një vlerësim të pavarur, duke identifikuar sfida dhe duke ofruar rekomandime për përmirësime [22].

Programi IPARD II për Shqipërinë ka pasur një buxhet total prej 94.337.255,00 €, ku kontributi i BE-së ka qenë 71.000.000,00 €. Ky program është zbatuar gjatë periudhës 2018–2023 nga Ministria e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural, përmes Autoritetit Menaxhues IPARD dhe Agjencisë Paguese IPARD (AZHBR), si dhe nga Ministria e Financave dhe Ekonomisë përmes Fondit Kombëtar dhe Zyrës së Mbështetjes NAO [23].

Bashkëpunimi me Kompanitë Private dhe Partnerët Ndërkombëtarë

Për zbatimin e programeve të zhvillimit rural, agjencitë qeveritare bashkëpunojnë ngushtë me kompani private dhe organizata ndërkombëtare. Fiona McCluney, Koordinatore e Rezidente e OKB-së në Shqipëri, ka theksuar rëndësinë e këtij bashkëpunimi:

"Ky bashkëpunim është pikërisht veprimi përparimtar i menduar kur Shtetet Anëtare miratuan Paktin për të Ardhmen në shtator të këtij viti. Duke nxitur inovacionin dhe duke shfrytëzuar teknologjinë, programi DART do të demonstrojë se si përpjekjet e përbashkëta mund të japin rezultate në terren për njerëzit e cenueshëm." [6]

Hubert Perr, Kreu i Bashkëpunimit në Delegacionin e BE-së në Shqipëri, ka ndarë vizionin e BE-së për dixhitalizimin:

"BE-ja prej kohësh ka njohur rëndësinë e dixhitalizimit, duke pranuar se kërkimi, inovacioni dhe teknologjitë mund të ndihmojnë bujqësinë në adresimin e sfidave kryesore si sigurimi i ushqimit të mjaftueshëm duke siguruar qëndrueshmërinë e prodhimit. Dixhitalizimi gjithashtu i mundëson administratës të ofrojë mbështetje të shpejtë dhe efikase për sektorin bujqësor." [6]

Problemet dhe Mundësitë për Komunitetet Rurale

Programet e Bashkimit Evropian për zhvillimin rural në Shqipëri ofrojnë potencial për ndryshime të rëndësishme ekonomike dhe sociale. Megjithatë, ato përballen me sfida të mëdha që kufizojnë aksesin e komuniteteve më të prekura ndaj këtyre fondeve. Për shembull, në vitin 2021, afërsisht 60% e popullsisë rurale ishte në rrezik varfërie [25], ndërsa bizneset rurale kishin mesatarisht vetëm 3,5 punonjës [25]. Këto shifra tregojnë një realitet të vështirë, por gjithashtu nënkuptojnë mundësi për zhvillim dhe përmirësim.

Problemet e Dokumentacionit dhe Aksesit në Financim

Një nga pengesat kryesore për fermerët dhe sipërmarrësit ruralë është procesi i aplikimit për fondet. Ky proces shpesh kërkon deri në 20.000 € [24], një shumë që shumica e fermerëve të vegjël nuk mund ta përballojnë. Për pasojë, ata mbeten jashtë programeve mbështetëse.

Gazetari Geri Emiri nga Amfora.al e përshkroi kështu situatën:

"Në Shqipëri, dizajni dhe zbatimi i programit favorizoi dërrmueshëm kompanitë e mëdha mbi fermerët e vegjël. Fermerët shpesh nuk kishin burimet financiare për të naviguar në procesin e aplikimit, i cili mund të kushtonte deri në 20.000 €. Ndërkohë, bizneset e mëdha pa lidhje me bujqësinë morën grante deri në 1 milion €." [24]

Korrupsioni përbën një tjetër problem madhor, duke devijuar fondet drejt individëve dhe bizneseve të lidhura me politikën apo krimin e organizuar [24]. Për këtë arsye, Komisioni Evropian ka pezulluar përkohësisht programin IPARD në Shqipëri [24]. Një shembull konkret tregon se skemat mashtruese mund të çojnë në përvetësimin e fondeve [24].

Gjithashtu, mungesa e një Sistemi të Integruar të Administrimit dhe Kontrollit (IACS) përkeqëson situatën, duke vështirësuar monitorimin e fondeve [4]. Probleme të tjera si mosmarrëveshjet mbi pronësinë e tokës, praktikat tradicionale bujqësore dhe mungesa e teknologjisë dhe infrastrukturës e bëjnë situatën edhe më komplekse [25].

Mundësitë e Rritjes dhe Zhvillimit

Pavarësisht sfidave, programet evropiane ofrojnë perspektiva të reja për investime dhe zhvillim. BE-ja ofron rreth 100 milionë € çdo vit për Shqipërinë dhe ka investuar mbi 1,4 miliardë € që prej vitit 2007 për modernizimin e ekonomisë rurale [26].

Plani i Rritjes së BE-së për Ballkanin Perëndimor, me një fond prej 6 miliardë €, synon të përshpejtojë reformat ekonomike dhe sociale, të modernizojë ekonominë dhe të avancojë teknologjinë dhe dixhitalizimin [26]. Një shembull konkret është programi DART, i cili ofron mundësi për dixhitalizim dhe trajnim, duke ndihmuar në uljen e sfidave të migrimit [6].

Ministrja e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural, Anila Denaj, deklaroi:

"Përmes DART, ne synojmë të përdorim mjetet dixhitale si katalizatorë për të rritur transparencën, përmirësuar efikasitetin e prodhimit, mbështetur përputhshmërinë rregullatore dhe kursyer kostot në të gjithë sektorin bujqësor." [6]

Një shembull suksesi është projekti në Vorë dhe Shkodër, ku REC Albania dhe UNDP-Adaptation Fund Climate Innovation Accelerator (AFCIA) siguruan sisteme ujitjeje me energji diellore dhe pajisje për grirjen për 20 fermerë [27]. Nazmi Meti, një nga fermerët përfitues, tha:

"Para se të bëhej ky investim, ne punonim me pompa nafte dhe, si rezultat, kostot ishin shumë të larta, duke humbur kohë dhe burime në të gjitha aspektet. Jemi shumë të lumtur me rezultatet e këtij investimi." [27]

Si Business Network Albania Ndihmon Aktorët Ruralë

Në këtë mjedis sfidues, Business Network Albania (BNA) vepron si një lidhje e rëndësishme për sipërmarrësit ruralë. Kjo organizatë jofitimprurëse ndihmon fermerët dhe sipërmarrësit të lidhen me investitorë dhe të përfitojnë nga shërbimet e zhvillimit të biznesit. Përmes konsultimeve të personalizuara, mentorimit dhe trajnimeve, BNA i mbështet ata për të kapërcyer pengesat dhe për të naviguar me sukses në proceset e aplikimit për fondet e BE-së. Kjo qasje i ndihmon ata të shfrytëzojnë më mirë mundësitë që ofron zhvillimi rural.

Përfundim

Politikat e Bashkimit Evropian për zhvillimin rural në Shqipëri sjellin mundësi të mëdha për ekonominë dhe shoqërinë shqiptare. Përmes programeve si IPARD dhe nismave të tjera, BE-ja ka ndihmuar në modernizimin e ekonomisë rurale dhe përmirësimin e kushteve të jetesës në këto zona.

Këto politika kanë për qëllim të rrisin konkurrueshmërinë e bujqësisë, të sigurojnë përdorimin e qëndrueshëm të burimeve natyrore dhe të nxisin një zhvillim më të balancuar në zonat rurale [3]. Me bujqësinë që përfaqësonte 19% të produktit të brendshëm bruto dhe 36% të punësimit në vitin 2020 [6], është e qartë se këto programe janë thelbësore për ekonominë shqiptare.

Megjithatë, sfidat mbeten të mëdha. Varfëria prek pothuajse 60% të popullsisë rurale [25], duke theksuar nevojën për investime të qëndrueshme në këto zona. Sukseset e deritanishme në sektorë si agroturizmi tregojnë potencialin e madh të zhvillimit rural kur mbështetet me politika dhe fonde të duhura.

Programi i ri DART sjell një frymë të re për dixhitalizimin dhe modernizimin e bujqësisë. Ministrja Anila Denaj ka nënvizuar rëndësinë e këtij programi:

"Through DART, we aim to use digital tools as catalysts to enhance transparency, improve production efficiency, support regulatory compliance, and save costs across the agricultural sector." [6]

Për të përfituar maksimalisht nga këto mundësi, është thelbësore të ndërtohet një qëndrueshmëri rajonale. Konsumatorët janë të gatshëm të paguajnë deri në 30–50% më shumë për produkte që vijnë nga zona të njohura për cilësi të lartë [25], duke krijuar një shtysë të fortë për rritjen e të ardhurave në këto rajone. Në këtë kuadër, rrjetëzimi luan një rol kyç.

Business Network Albania mbështet sipërmarrësit ruralë duke i ndihmuar të përballojnë sfidat burokratike dhe duke krijuar lidhje të drejtpërdrejta midis investitorëve dhe fermerëve përmes konsultimeve dhe rrjetëzimit të personalizuar. Kjo qasje ndihmon në shfrytëzimin më të mirë të fondeve evropiane dhe në nxitjen e zhvillimit ekonomik.

Transformimi i zonave rurale kërkon një qasje gjithëpërfshirëse që lidh ekonominë, shoqërinë dhe mjedisin [25]. Me mbështetjen e duhur dhe zbatimin efektiv të politikave të BE-së, këto zona mund të shndërrohen në motorë të rritjes ekonomike, duke kombinuar teknologjinë moderne me ruajtjen e traditave dhe mbrojtjen e mjedisit.